Przemysław Gut: Spinoza o naturze ludzkiej

Spinoza jest bezsprzecznie jednym z najważniejszych, a zarazem jednym z najbardziej kontrowersyjnych filozofów w dziejach myśli europejskiej.

Z jednej strony liczne świadectwa biograficzne przedstawiają go jako prawdziwego mędrca, człowieka łagodnego i szlachetnego, bezinteresownie oddanego poszukiwaniu prawdy, z drugiej – przez wieki uchodził za najbardziej radykalnego, zuchwałego, a nawet niebezpiecznego i szkodliwego myśliciela ery nowożytnej. Chyba nikt przed nim i nikt po nim nie miał tak powszechnej opozycji i nie cieszył się tak długo złą sławą filozofa-obrazoburcy. Na przestrzeni wieków zaproponowano bardzo różne sposoby wykładu filozofii Spinozy. Na ogół interpretowano jego doktrynę przez pryzmat zagadnień metafizycznych lub epistemologicznych, bardzo rzadko i w niewielkim stopniu natomiast poruszano to, co sam Spinoza cenił najwyżej, czyli antropologię i filozofię moralną. Przyjęta w niniejszej książce interpretacja, której podstawą jest idea natury ludzkiej, stanowi właśnie próbę ujęcia dorobku Spinozy w kontekście zaproponowanej przez niego reformy filozofii człowieka. Chodzi w niej przede wszystkim o zbadanie zasadniczych tez Spinozy dotyczących natury człowieka, poprzez dokładną analizę ich metafizycznych źródeł oraz ich wpływu na twierdzenia, które Spinoza przyjmuje w dziedzinie filozofii moralnej. Zebrane tu rozważania przynależą więc głównie do porządku antropologicznego. Ich zadanie sprowadza się do zdania sprawy z odpowiedzi Spinozy na zagadnienia filozoficzne, z których wynikają kolejne elementy określające łącznie jego stanowisko na naturę bytu ludzkiego.