Na samym wstępie przypomnijmy, że imiesłowy to nieosobowe formy czasownika (tzn. że nie odmieniają się przez osoby). Dzielą się na dwie grupy:
- imiesłowy przymiotnikowe,
- imiesłowy przysłówkowe.
Do tworzenia konstrukcji z imiesłowowym równoważnikiem zdania używane są imiesłowy przysłówkowe, w ramach których wyróżniamy:
- imiesłowy współczesne zakończone na –ąc – tworzone od czasowników niedokonanych,
- imiesłowy uprzednie zakończone na –łszy lub –wszy – tworzone od czasowników dokonanych.
Zasady używania imiesłowowych równoważników zdań
Istnieje kilka reguł stosowania konstrukcji z imiesłowowym równoważnikiem zdań. Należy pamiętać o tym, że:
- Podmiot w zdaniu głównym i w zdaniu podrzędnym, wyrażonym równoważnikiem imiesłowowym musi być ten sam (zasada tożsamości podmiotów).
Spójrzmy na dwa zdania:
Wracając ze sklepu, zgubił mu się portfel.
Wracając ze sklepu, zgubił portfel.
Która z konstrukcji jest poprawna? Oczywiście druga! Dlaczego? Ponieważ wskazuje ona, że osoba, która wracała ze sklepu, jest tą samą, która zgubiła portfel. Z kolei w zdaniu pierwszym występują dwa różne podmioty: osoba wracająca ze sklepu oraz portfel, który się zgubił. Takie użycie imiesłowowego równoważnika sprawia, że zdanie staje się bezsensowne, bo przecież to nie portfel wracał ze sklepu 😉
- Podmiot zdania głównego i równoważnika wyrażonego imiesłowem musi być wykonawcą czynności.
Kolejne dwa przykłady:
Ubiegając się o stypendium, przedstawił swoje osiągnięcia naukowe.
Ubiegając się o stypendium, proszony był o przedstawienie swoich osiągnięć naukowych.
W zdaniu pierwszym ta sama osoba stara się o stypendium i prezentuje swoje osiągnięcia, a zatem konstrukcja jest poprawna. W drugim zaś osoba, mimo że jest podmiotem w równoważniku zdania, nie jest wykonawcą czynności w zdaniu głównym – to ktoś inny prosi o przedstawienie osiągnięć i z tego względu zdanie jest niepoprawne.
- Czynność wskazywana przez imiesłów współczesny zakończony na -ąc – jak wskazuje sama jego nazwa – odbywa się w tym samym lub zbliżonym czasie co czynność zdania głównego. Z kolei imiesłów uprzedni sygnalizuje czynność wykonaną bezpośrednio przed czynnością opisaną za pomocą formy osobowej czasownika w zdaniu głównym.
Poprawne będzie zatem zdanie: Jadąc samochodem, Anna słuchała muzyki (= Anna jechała samochodem i w tym samym czasie słuchała muzyki).
Z kolei błędna będzie konstrukcja:
Inwestując w zakup nowych pieców, Adam zwiększył produkcję pizzy.
Dlaczego? Ponieważ zwiększenie produkcji jest następstwem inwestycji. Poprawne w tym przypadku będzie zatem użycie imiesłowu uprzedniego: Zainwestowawszy w zakup nowych pieców, Adam zwiększył produkcję pizzy (= Adam najpierw zainwestował i kupił nowe piece, a dopiero potem zwiększył produkcję).
Niepoprawne będą również konstrukcje typu:
Będąc dzieckiem, spadł z drzewa.
Upadek z drzewa jest czynnością momentalną, incydentalną, podczas gdy bycie dzieckiem trwa przez pewien czas.
- Imiesłowem nie można zastępować zdań celowych, skutkowych i warunkowych.
Błędne będą więc następujące konstrukcje:
Kasia poszukuje nowych klientów, zabezpieczając się przed brakiem zleceń. (cel)
Lepiej: Kasia poszukuje nowych klientów, aby zabezpieczyć się przed brakiem zleceń.
Odbył kurs copywriterski, zyskując dzięki temu nowe umiejętności. (skutek)
Lepiej: Odbył kurs copywriterski i zyskał dzięki temu nowe umiejętności.
Robiąc zakupy w osiedlowych sklepach, wesprzesz lokalnych przedsiębiorców. (warunek)
Lepiej: Jeśli będziesz robił zakupy w osiedlowych sklepach, wesprzesz lokalnych przedsiębiorców.
O czym jeszcze warto wiedzieć?
W przypadku stosowania imiesłowowego równoważnika zdania należy pamiętać o właściwej interpunkcji, czyli oddzieleniu go od zdania głównego za pomocą przecinka.
Warto też zwrócić uwagę na konstrukcje typu: prawdę mówiąc…, nawiasem mówiąc…, szczerze mówiąc…, biorąc pod uwagę…, chcąc nie chcąc…, mając na uwadze… itp. Stanowią one utarte frazeologizmy i w związku z tym nie dotyczy ich zasada tożsamości podmiotów-wykonawców.
Jak widać, używanie imiesłowowych równoważników zdań rządzi się określonymi prawami, o których nie wszyscy wiedzą. Nie są to również konstrukcje tak łatwe w stosowaniu, jakby się to mogło wydawać. I chociaż cieszą się one popularnością ze względu na swoją ekonomiczność, źródła słownikowe uczulają, że są to konstrukcje mało precyzyjne. Warto zatem używać ich świadomie.
Skomentuj